مقام معظم رهبری حضرت آیت اله خامنه ای
با سلام و با نهایت احترام به عرض می رساند، حضرتعالی در طی یک و نیم سال گذشته در چهار سخنرانی نسبت به کاهش و پیری جمعیت در آینده هشدار داده اید و خواستار افزایش جمعیت کشور شده اید و در دوبار از آن به نظرات کارشناسان و متخصصان جمعیت استناد فرموده اید. متاسفانه بعداز بیانات آن حضرت رسانه های جمعی از انعکاس هرگونه نظرات کارشناسی مخالف با افزایش جمعیت قویا خودداری کرده و برخی از رسانه ها به ویژه رسانه ملی بدون تحلیل همه جانبه به مزایای افزایش جمعیت می پردازند. لذا جسارتا حسب وظیفه به اجمال مصدع اوقات شریف می شوم.
1. در هر جامعه ای تحولاتی جمعیتی با توجه به مجموع ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فنی به وقوع می پیوندد و لذا از ماهیتی پویا بر خوردار است. از این رو پیش بینی در باب تغییرات جمعیتی نیاز به در نظر گرفتن متغیرهای متنوع و متعددی دارد و تجزیه و تحلیل در مورد نرخ رشد جمعیت هر کشوری لازم است با رعایت تمام جوانب آن صورت پذیرد. در حال حاضر نرخ رشد جمعیت ایران 4 دهم درصد از متوسط نرخ رشد جهانی جمعیت که سالانه یک درصد می باشد، بیشتر است (اگرچه در پاره ای از مناطق کشور از جمله استان خراسان رضوی بنا به گفته رئیس ثبت احوال این استان در سال 92 نرخ رشد جمعیت 1.7 درصد بوده که به مراتب از متوسط نرخ رشد جمعیت جهان زیادتر است). این در حالی است که کشور آمریکا با 6 برابر مساحت ایران وبا برخورداری از منابع سرشار خدادادی از جمله وفور منابع آّبی نرخ رشد جمعیت آن 76 صدم درصد یعنی کمتر از متوسط نرخ رشد جمعیت جهان است وتعداد متوسط فرزندان در این کشور 2.06 می باشد.
کشور استرالیا نیز با مساحتی 5 برابر ایران یک سوم جمعیت ایران را دارا است. با نرخ رشد جمعیت فعلی که به احتمال قریب به یقین به دلیل ساختار جمعیتی کشور از این میزان کمتر نمی شود و حتی در بدترین حالت ممکن این نرخ از یک درصد کمتر نخواهدشد، طی 70 سال آینده جمعیت ایران به مرز یکصد و پنجاه میلیون نفر می رسد. لذا می توان نتیجه گرفت احتمال وقوع بحران کاهش جمعیت در چند دهه آینده کمتر از یک درصد می باشد. به بیان دیگر در باب کاهش جمعیت جای هیچ گونه نگرانی نبوده و بحرانی در این زمینه بوقوع نخواهد پیوست. مقایسه شرایط کشور با کشورهای اروپایی و استناد به سیاست های افزایش جمعیت توسط برخی از این کشورها به دلیل تفاوت های اساسی ساختار جمعیتی آن ها با ایران مقرون به صواب نمی باشد.
2. رسیدن به جمعیت فعلی کشور (بیش از 78 میلیون نفر) به قیمت تخریب منابع پایه کشور یعنی آب و خاک تمام شده است. به بیان دیگر برای دستیابی به این جمعیت هزینه گزافی را پرداخت کرده ایم و آن کاهش شدید منابع آبی و بهم خوردن تعادل محیط زیست کشور بوده است که امکان جبران خسارات آن به سهولت میسر نمی باشد (در حال حاضر 290 دشت از مهمترین دشت های کشور با کاهش شدید مخزن مواجه هستند و برخی از این دشت ها تا 10 سال آینده فاقد منابع آبی قابل دسترس خواهند بود). بحرانی که کشور همین اکنون با آن مواجه است و در آینده بسیار نزدیک شدیدا تشدید خواهد شد بحران منابع آبی در دسترس است نه بحران جمعیت. قرآن کریم حیات همه پدیده ها را منوط به آب کرده است. ایران در تامین این اساسی ترین نیاز با چالش جدی مواجه است. متوسط سرانه آب در دسترس در سطح جهان 8600 متر مکعب می باشد. در حالی که این میزان در ایران 1170 متر مکعب یعنی یک هفتم متوسط جهان است. زمانی که میزان سرانه آب در دسترس به کمتر از 2000 متر مکعب می رسد تنش آبی و زمانی که به 1000 متر مکعب می رسد بحران آبی شروع می شود. ایران در حال حاضر در آستانه این بحران قرار گرفته است. با فرض تداوم شرایط اقلیمی کشور (اگرچه پیش بینی ها حکایت از خشکتر شدن اقلیم ایران دارد) و در صورت ادامه رشد جمعیت فعلی یعنی حدود 1.4 درصد، در سال 2025 میلادی ایران در زمره فقیرترین کشورهای آفریقایی از نظر منابع آبی قرار خواهد گرفت. استفاده بهینه از منابع آبی در بخش های مختلف می تواند بحران فعلی با همین میزان جمعیت را تا حدی کاهش دهد ولی نمی تواند پاسخگوی افزایش جمعیت باشد. عنایت به این نکته حائز اهمیت است که به ازای یک درصد افزایش جمعیت، 4 درصد به تقاضای آب افزوده می شود. در واقع باید سالانه با در نظر گرفتن رشد فعلی جمعیت، 6 درصدعرضه منابع آبی کشور را افزایش داد. این در حالی است که در ایران در طی سال های گذشته با احداث بیش از حد سازه های آبی و انتقال بین حوزه ای، منابع آبی برای افزایش عرضه آب استفاده شده که تبعات منفی این اقدامات در حال بروز می باشد. همانگونه که به عرض رسید مساحت استرالیا 5 برابر و جمعیت آن یک سوم ایران است ولی از آنجا که در اقلیمی خشک اگرچه نه به خشکی اقلیم ایران واقع شده مسئولین این کشور هیچ گونه سیاست افزایش جمعیتی را دنبال نمی کند (رشد جمعیت این کشور حدود 1.2 درصد است یعنی تقریبا همانند ایران). سایر کشورها از جمله هند با تدبیر بسیاردر حال کاهش شیب رشد جمعیت خود هستند تا بتوانند برنامه های پیشرفت کشورشان را دنبال نمایند.
3. بدون شک اگر در ایران سیاست های افزایش جمعیت دنبال شود باید خود را با بحران شدید منابع آبی و عواقب بسیار زیان بار آن در ابعاد مختلف از جمله از بین رفتن ثبات زندگی اجتماعی مردم در مناطق مختلف کشور مواجه نماییم. وضعیتی که از هم اکنون در پاره ای از نقاط کشور در حال وقوع است و مناطقی از شرق کشور به دلیل عدم دسترسی به منابع آب کافی در حال کوچ به سایر مناطق کشور می باشند. تشدید این شرایط می تواند مشکلات و چالش های بسیاری را به همراه داشته باشد. به منظور پرهیز از اطاله کلام از بیان تاثیر منفی افزایش جمعیت بر سایر مقوله های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در می گذرم و مجددا به این نکته قویا تاکید می نمایم که اقلیم خشک ایران نمی تواند پذیرای افزایش جمعیت باشد.
ضمن عذرخواهی فراوان از آن محضر مبارک، اینجانب آمادگی دارد با بضاعت علمی بسیار اندک خود در نشست های تخصصی به طور مبسوط ابعاد افزایش جمعیت را تبیین نماید. با آرزوی سلامتی آن وجود شریف از درگاه خداوند بزرگ.
با احترام مجدد
ناصر شاهنوشی
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد
92/9/24
رونوشت : مرجع عالیقدر حضرت آیت اله سبحانی